Subikurski Edward Adam (do r. 1851 Adam Łusakowski) (1826–1901), oficer austriacki, uczestnik Wiosny Ludów na Węgrzech, generał armii meksykańskiej.
Ur. 24 XII w Hussakowie (pow. przemyski) w zubożałej rodzinie szlacheckiej, był jednym z ośmiorga dzieci Józefa Mieczysława Łusakowskiego, dzierżawcy dóbr Szeptyckich w Lutkowie i Tułkowicach w ziemi przemyskiej, oraz Leokadii z Charczewskich, córki Anny z Krasickich Charczewskiej. Bratem S-ego był m.in. Józef Ignacy Łusakowski (zob.) oraz pamiętnikarz i ogrodnik Seweryn Łusakowski.
W l. 1834–6 Adam uczył się w dwuklasowej szkole w Mościskach. Po przeniesieniu się rodziny do Targontówki, małego folwarku nieopodal Przemyśla, uczęszczał wraz z bratem Sewerynem do szkoły w Przemyślu. Po aresztowaniu 4 II 1838 ojca i starszych braci, Józefa Ignacego i Macieja, za udział w spisku wojskowych z pułku Mazzuchelli, pogorszyła się sytuacja materialna rodziny. Adam przerwał naukę, a matka wysłała go do Kozienic, majątku jego ojca chrzestnego Jana Kantego Stadnickiego, który niegdyś zabiegał o jej rękę. W r. 1841 rozpoczął służbę w armii austriackiej jako szeregowiec w 10. pp liniowej. W r. 1847 przeszedł do 28. pp liniowej (tzw. Pułku Bartoletów). W jego szeregach walczył podczas Wiosny Ludów 1848 r., ale pod koniec stycznia 1849 zdezerterował i przyłączył się do powstania węgierskiego; być może zrobił to pod wpływem starszych braci, walczących na Węgrzech w Legionie Polskim Józefa Wysockiego. Dn. 1 II t.r. gen. Henryk Dembiński mianował go porucznikiem w 2. baonie 16. p. honwedów. W bitwie pod Kapolną (27 II) Adam, wzięty do niewoli austriackiej, «wykręcił się bez kary za dezercję i udział w powstaniu» (S. Łusakowski); został jedynie przeniesiony do pułku stacjonującego w Pradze. Cieszył się tam względami żony i córki marsz. A. Windischgrätza. Wysłany wiosną ze swym oddziałem do Lombardii, uczestniczył w wojnie z Królestwem Sardynii. W trakcie rokowań pokojowych austriacko-sardyńskich ponownie zdezerterował (29 VI 1849 w Mediolanie). Wyemigrował następnie do Szwajcarii, gdzie zakochała się w nim córka bogatego kupca niemieckiego, Stribina. Do ślubu jednak nie doszło, a Adam w obawie przed wydaniem go Austriakom wyjechał przez Paryż do USA. W Kalifornii uczył jazdy konnej, pracował jako bibliotekarz u «jakiejś uczonej Amerykanki», trudnił się też poszukiwaniem złota, zapewne w rejonie Sacramento. Wkrótce potem osiedlił się w Meksyku.
Dn. 15 XII 1851 Adam został mianowany przez prezydenta Meksyku Mariano Arista podporucznikiem i instruktorem wojskowym w znajdujących się na północy kraju koloniach wojskowych. Zmienił wówczas nazwisko na Subikurski i przyjął imiona Edward Adam. W październiku 1853 walczył na terenie stanu Sonora z grupą zbuntowanych cudzoziemców, głównie Francuzów, za co został odznaczony Medalem «Obrońcy integralności terytorialnej państwa». Po wygnaniu z Meksyku w r. 1855 dyktatora gen. Antonio de Santa Anna i objęciu władzy przez Benito Juáreza, który stanął na czele rządów liberałów, służył od stycznia 1856 w armii meksykańskiej w randze kapitana kawalerii. W l. 1858–60, w wojnie domowej (tzw. Wojnie o Reformę) walczył po stronie liberałów dążących do reform, m.in. oddzielenia Kościoła od państwa i sekularyzacji dóbr kościelnych. W r. 1860 organizował kawalerię w stanie Oaxaca. W sierpniu t.r. Juárez awansował go na pułkownika jazdy. Prawdopodobnie wówczas otrzymał S. obywatelstwo meksykańskie (miał je na pewno 7 IV 1861). Kiedy po zwycięstwie liberałów i obraniu Juáreza prezydentem Meksyku doszło do zbrojnej interwencji wojsk francuskich, a arcyks. Maksymilian Ferdynand Habsburg został w r. 1864 cesarzem Meksyku, S. opuścił wojska republikańskie z zamiarem powrotu do Europy. Z nieznanych przyczyn nie wyjechał i wstąpił do armii meksykańskiej po stronie cesarskiej. Służył odtąd w sztabie gen. Leonardo Márqueza, jednego z najwybitniejszych a zarazem najokrutniejszych przywódców meksykańskich konserwatystów. W grudniu 1866 otrzymał potwierdzenie stopnia pułkownika jazdy. Po ewakuacji wojsk francuskich do Europy oddziały republikańskie Juáreza zdobyły 15 V 1867 twierdzę Querétaro i wzięły do niewoli cesarza oraz wiernych mu oficerów, w tym Polaków, m.in. S-ego, mjr. Józefa Markowickiego i kpt. Edwarda Pawłowskiego. Cesarz został 19 VI t.r. rozstrzelany, ale S. uniknął sądu i wrócił do armii republikańskiej. W r. 1880 prezydent Meksyku gen. Porfirio Diaz potwierdził nominację S-ego na pułkownika kawalerii. W r. 1891 był już S. generałem armii meksykańskiej; został też wtedy mianowany komendantem placu w pogranicznym Ciudad Juárez w stanie Chihuahua. Seweryn Łusakowski napisał w „Pamiętnikach” o młodszym bracie: «Bez żadnej nauki […] z prostego żołnierza doszedł do najwyższej rangi wojskowej. Jego piękność i spryt wrodzony to zrobił, a najpewniej kobiety». S. zmarł 25 IX 1901 w mieście Meksyk.
W małżeństwie (od 7 IV 1861) z Karoliną Ploves (ur. 1841), córką generała armii meksykańskiej, miał S. dwoje dzieci (wg brata, Seweryna, miał troje dzieci). Syn Edward był dyplomatą, pracował w meksykańskiej służbie konsularnej, w r. 1895 jako wicekonsul, a od r. 1896 jako konsul w Filadelfii. W r. 1904 został przeniesiony na równorzędne stanowisko do Cincinnati, a od r.n. pracował w Generalnej Dyrekcji Konsularnej MSZ Meksyku.
Kovács I., A lengyel Légió. Lexikona, 1848–1849, Budapest 2007; – Łepkowski T., Polonia meksykańska, w: Dzieje Polonii w Ameryce Łacińskiej, Zbiór studiów, Red. M. Kula, Wr. 1983; tenże, Polska–Meksyk 1918–1939, Wr. 1980; tenże, Z dziejów kontaktów polsko-meksykańskich w XIX i XX w., „Etnografia Pol.” T. 14: 1970 z. 2 s. 85; Paradowska M., Polacy w Meksyku i Ameryce Środkowej, Wr. 1985 (mylnie jako Subikowski); – Lista nominal de los prisonieros hechos por las fuerzas de la República en la occupación de la plaza de Querétaro verificada el 15 de Mayo de 1867…, [b.m.r.w.] s. 5–6, 9; Łusakowski S., Pamiętnik, Wyd. A. Czartkowski, W. 1953 s. 17, 23–4, 26–7, 74, 120–1, 128–9, 242; – Arch. MSZ Meksyku w Meksyku: sygn. L–E–1949 [1] 19–19–126; Dirección General de Archivio e Historia de la Secretaria de la Defensa Nacional de México w Meksyku: sygn. XI/III/4–7179 (listy S-ego do B. Juáreza); – Dokumenty dot. S-ego w posiadaniu Genaro Garcia Miranda z Meksyku (odpisy w posiadaniu autora).
Krzysztof Smolana